Bodemdierendagen bij Vroege Vogels: vette beesten en magere cijfers

Waarom Bodemdierendagen? Telt een dak ook als bodem? En wat is er allemaal anders na de warme, droge zomer van 2018? Zondag waren NIOO-bodemecoloog Gerard Korthals en WUR-studente Eva Drukker in de uitzending bij Vroege Vogels om er alles over te vertellen.

Het is nog te vroeg om conclusies te trekken - blijf dus vooral bodemdierenwaarnemingen doorsturen! - maar de resultaten van de bodemdierenwaarneming die Gerard Korthals zondagochtend 'live' deed met Vroege Vogels-presentator Menno Bentveld in een moestuin buiten Naarden logen er niet om.

"We hebben verschillende soorten, maar minder dan normaal", zegt Korthals. "De meeste bodemdieren vinden droogte niet fijn, ze hebben gewoon vochtige omstandigheden nodig."

Hun reacties op het gebrek daaraan lopen uiteen: wormen bijvoorbeeld zoeken diepere lagen op in de grond, terwijl huisjesslakken de deur van hun huisje 'op slot' doen en in een soort rusttoestand raken. "Als het wat natter wordt, komen ze weer tot leven en gaan ze eten en zich voortplanten."

Mager cijfer

In de moestuin schitteren regenwormen door afwezigheid, al heeft het de afgelopen tijd volop geregend en zouden ze het er volgens Korthals normaal gesproken juist prima naar hun zin hebben. "Ze zijn niet dood, maar ze zitten dus nog steeds in die diepere lagen. Daardoor weten we dat het waterpeil nog altijd niet op orde is."

Wel gevonden, met de speciale Bodemdierendagen-zoekkaart in de hand: redelijk wat pissebedden, een duizendpoot en een segrijnslakje, een soort huisjesslak. "Huisjesslakken beginnen te herstellen, dus die kun je nu redelijk goed vinden. Maar in mijn eigen tuin heb ik vorig jaar heel veel naaktslakken gehad en dit jaar amper."

Het rapportcijfer voor de moestuin - automatisch berekend op de Bodemdierendagen-website, op basis van het aantal verschillende soorten en de aantallen per soort - is dan ook behoorlijk teleurstellend. "We hebben niet zo heel lang gezocht, maar met deze gegevens komen we uit op een 3,7."

Vet beest

Bemoedigender zijn de resultaten op een andere plek, waar ook uitvoeriger is gezocht tijdens de uitzending: een wat nattere plek. Pissebedden, vliegjes, een hooiwagen en veel slakken: "het zit lekker vol", zegt studente Eva Drukker. Van een steenloper - een soort duizendpoot - wordt ze al helemaal enthousiast. "Die heeft van die gifkaken, echt een heel vet beest!"

Toch valt het rapportcijfer hier uiteindelijk maar een klein stukje hoger uit dan dat van de moestuin: 4,5. Ook hier zijn de gevolgen van de droge zomer dus waarschijnlijk goed te merken.

Drukker specialiseert zich zelf in bodemdieren op groendaken, maar hoe komen die daar eigenlijk? "Dat proberen we zelf ook te achterhalen." Drukker doet nu een onderzoeksstage bij Bureau Stadsnatuur in Rotterdam en reist daarvoor groene daken af in heel het land. "Op hoogtes van 30 of 70 meter kom je soms nog slakken tegen. Die kunnen waarschijnlijk gewoon verticaal tegen de muur opkruipen en zich daar vestigen."

Ook liften bodemdieren soms mee in de potgrond: wormen bijvoorbeeld. Maar omdat begroeide daken een betrekkelijk nieuw verschijnsel zijn, is daar nog nauwelijks onderzoek naar gedaan. "Dus dat is erg spannend, eigenlijk", zegt Drukker.

Zorg om biodiversiteit

Dat het bodemleven zich kan herstellen, betwijfelt Gerard Korthals niet. Hij noemt het voorbeeld van aaltjes, die zo'n rusttoestand desnoods wel heel lang kunnen volhouden. "Er zijn recent aaltjes gevonden die diep waren bevroren. Die bleken 32- tot 40-duizend jaar oud te zijn, en na ontdooien begon een deel van de populatie weer te leven."

Toch is er volgens hem wel degelijk reden tot zorg, en is juist daarom het verzamelen van waarnemingen uit heel Nederland tijdens de Bodemdierendagen zo belangrijk. "Iedereen heeft wel gehoord van de afname van het aantal vliegende insecten, maar ook de bodemdiversiteit is in veel systemen langzaam maar zeker achteruitgegaan."

Voor de - voor mensen zeer belangrijke - diensten die de bodem levert heeft dat nog geen directe gevolgen. "Het verteren van blad, bijvoorbeeld, gaat ook goed met minder dieren." Maar hoe groter de diversiteit, hoe robuuster het systeem en hoe beter bestand tegen uitdagingen zoals klimaatverandering. "Dat zie je dit jaar met zo'n droge zomer: sommige biotopen herstellen maar langzaam."

(Foto's: Saskia van Loenen en Mascha Boogaard)
 

• Luister hier terug naar de uitzending van Vroege Vogels met Gerard Korthals en Eva Drukker