10 hoogtepunten van 10 jaar Bodemdierendagen

Het thema van de Bodemdierendagen 2024 is ’10 voor de bodem!’ Extra feestelijk, want we vieren dit jaar een jubileum: het was de 10e editie van het citizen science-project! Hoogste tijd voor 10 hoogtepunten uit de afgelopen 10 jaar.

1. Van 1 dag naar 10 jaar

2015 was het Internationale Jaar van de Bodem van de Verenigde Naties. Op 4 oktober - Dierendag - organiseerden vier (bodem)ecologen van het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW), Wageningen Universiteit (WUR) en de Vrije Universiteit (VU) de eerste Bodemdierendag, een citizen science-project over het leven in de bodem. Na het invullen van de resultaten ontvangt een deelnemer een ‘rapportcijfer’, dat zegt hoe het is gesteld met het bodemleven in de eigen tuin.

Dat bleek een succes. Daarom besloten we om elk jaar ongeveer twee weken lang naar bodemdieren te zoeken, samen met iedereen die wil weten wat er leeft onder onze voeten. Door die langere periode kunnen mensen zelf een geschikt moment vinden om mee te doen en bovendien hun waarnemingen uit verschillende jaren vergelijken. Later werd het zelfs elke dag van het jaar mogelijk om waarnemingen in te vullen. Inmiddels hebben we 10 jaar aan gegevens over het bodemleven rondom ons.

2. Bodemschatjes en de Tiny Ten helpen bij waardering

Een grote verschuiving na 10 jaar Bodemdierendagen is dat steeds meer mensen het bodemleven belangrijker  vinden en nadenken over een natuurvriendelijker beheer van hun tuin. Daarbij zijn de juiste woorden van belang. Door bodemdieren ‘bodemschatjes’ te noemen, benadrukten we hun grote waarde.

Later vroegen we deelnemers op zoek te gaan naar de Tiny Ten. Want op safari in je eigen tuin vind je een even grote biodiversiteit als in het tropisch regenwoud. Steeds minder mensen dan vroeger vinden bodemdieren vies of eng, kinderen mogen ze van hun ouders of leerkracht bewonderen (en doen dat ook véél met school en scouting!). We maakten het boekje Ondersteboven, dat met inmiddels al vier drukken de klassieker van de educatie over de levende bodem begint te worden.

3. Onder het Maaiveld

De Bodemdierendagen vormden een belangrijke inspiratiebron voor het project Onder het Maaiveld. En daarmee voor de succesvolle natuurfilm met diezelfde naam, die in 2023 enkele tienduizenden bioscoopbezoekers trok. Daarna is er zelfs een juniorversie gemaakt, speciaal voor kinderen. Ook kwamen uit het Onder het Maaiveld-project twee kinderboeken voort over bodemdieren. De bekende schrijver Janneke Schotveld (Superjuffie) schreef Mevrouw Mol en andere (niet zo heel) vreemde figuren over bodemdieren in de belevingswereld van kinderen. Jolanda Horsten maakte een jaar later het boek Alle bee(s)tjes helpen.

4. Bijzondere plekken

Ieder jaar doet de organisatie van de Bodemdierendagen een eigen waarneming als startsein voor de campagne in het najaar. We kwamen op veel bijzondere plekken. We zochten bijvoorbeeld met een Tweede Kamerlid op het eilandje in de Hofvijver in Den Haag, dat, zo was de conclusie, een relatief grote biodiversiteit heeft. In 2021 waren we op één dag op het hoogste én laagste punt van Nederland: de Vaalserberg in Zuid-Limburg en Nieuwerkerk aan den IJssel. Deze locaties verschillen 330 hoogtemeters van elkaar en het bodemleven is er wezenlijk anders, merkten we. Ook mochten we naar bodemdieren zoeken in de prachtige tuin van het Rijksmuseum, die met de tentoonstelling Onderkruipsels aandacht gaf aan de rol van beestjes in de kunst.

Daarnaast bezochten de Bodemdierendagen verschillende evenementen. Zo waren we met het Bodemdierendoolhof drie keer aanwezig op het wetenschapsfestival voor kinderen Expeditie NEXT. Ook kon je bodemdieren tegenkomen op de Wereldhavendagen in Rotterdam in 2019 en in 2022 op de Floriade en de nationale Boomfeestdag.

5. Media-aandacht

Veel media hebben aandacht voor de Bodemdierendagen. Radioprogramma Vroege Vogels was er vanaf het eerste jaar steevast bij. Zowel de allereerste Bodemdieren Top 3 als de 10^e editie van de campagne haalden het NOS-journaal. Tijdens die laatste editie kwamen er ook items in tv-programma’s Het Klokhuis en - op Dierendag 2024 - BinnensteBuiten. In alle jaren waren er veel gesprekken en interviews op de radio, van lokale zenders tot journaals en een interview in het programma Spijkers met Koppen.

Het Wereld Natuur Fonds besteedde aandacht in de tijdschriften Rangers en Rangers Junior en ontwikkelde bovendien een online les in de serie Toekomstkunde. Ook kinderkrant Kidsweek publiceerde eerder een uitgebreid artikel.

6. Meer ‘tuintypen’ en het buitenland

In het eerste jaar gingen deelnemers op zoek naar bodemdieren in groene tuinen, halfgroene tuinen, bestrate tuinen, op balkons, groene daken en in parken en plantsoenen. In de daaropvolgende edities kwamen er naast tuintypes ook steeds meer andere soorten locaties bij, zoals Tiny forests, bos, akkers en grasland. Zodat we nu, na 10 jaar Bodemdierendagen, veel beter het verschil in bodemleven hebben leren kennen tussen meer en minder intensief beheerde plekken.

Minstens zo belangrijk is dat nu iedereen op elke plek mee kan doen, of het nu in een grote stad is of daarbuiten. En inmiddels kun je ook je buitenlandse waarnemingen invullen. Gloren daar de ‘International Soil Animal Days’ aan de horizon?

7. Stedenbattle

Steeds meer gemeenten krijgen aandacht voor het bodemleven. In 2022 droegen de Bodemdierendagen bij aan het prachtige boek BiodiverCITY van de gemeente Amsterdam.

Om meer gemeenten te stimuleren om zich in te zetten voor een gezonde bodem, bestaat sinds 2022 de Bodemdieren Battle of the Cities. In deze wedstrijd gaan gemeenten met elkaar de strijd aan om de titel ‘Bodemdierenstad van het Jaar’. Iemand van de gemeente doet een centrale waarneming en via (sociale) media vraagt de gemeente aandacht voor het belang van een gezond bodemleven bij het publiek, om inwoners aan te sporen ook een eigen waarneming te gaan doen. De gemeente met de meeste of meest ludieke acties wint de stedenbattle. In 2022 was dat Utrecht, in 2023 Leeuwarden. De winnaar van 2024 wordt dit najaar bekend gemaakt.

8. Muziek!

Het bodemleven inspireert componisten. Zo schreef componist des Vaderlands - tevens één van de citizen scientists van de eerste jaren - Anne-Maartje Lemereis in 2023 de jeugdopera Benno, over het meisje Mona dat een huisjesslak als huisdier heeft. In 2024 bracht Remco de Kluizenaar samen met de Harmonie Wageningen het stuk Soil, live!, dat het geluid van de bodem in muziek omzet. Vijf korte muziekstukken nemen je mee in de wereld van scheten latende regenwormen en tinkelende bacteriën. Met een speciale ode aan de nematoden (ook wel bekend als aaltjes).

9. Spin-offs

Ook zijn er allerlei leuke en zelfs lekkere producten gemaakt met als inspiratie de Bodemdierendagen. Een kwartetspel dat we ontwikkelden in samenwerking met Kidsweek en de Nationale Wetenschapsagenda vertelt duizenden kinderen op basisscholen in Nederland allerlei weetjes over veel verschillende bodemdieren. Er zijn knuffels en bingokaarten om je vondsten af te strepen. En bezoekers van de IJsselbiënnale konden het heerlijke bodemleven proeven in de vorm van Bodemsnoesjes.

10. Hulp van zoveel mensen en organisaties!

Last but not least: in 10 jaar tijd hielp een groot aantal mensen bij het zoeken naar bodemdieren. De Bodemdierendagen hebben inmiddels veel partners, die bij de campagne helpen met het inschakelen van hun achterban. Diverse organisaties zijn met groepen op stap geweest, op zoek naar bodemdieren. In 10 jaar tijd zijn 3391 waarnemingen ingevuld. Bleven in de eerste jaren bepaalde gebieden nog wat achter, inmiddels is er een landelijke spreiding van waarnemingen door heel Nederland.

De vele vormen van samenwerking waren en zijn een vliegwiel voor meer kennis over en bekendheid van het belangrijke bodemleven. Want juist in onze dorpen en steden weten we daar wel steeds meer, maar toch nog steeds onvoldoende van. We blijven het samen volgen!